Alkohol a ciąża.

lek. med. Krzysztof Liszcz

Problemy zdrowia, edukacji, wychowania, resocjalizacji i usamodzielniania dzieci – matek pijących alkohol w ciąży.

1. Alkoholowy Zespół Płodowy – FAS ( Fetal Alcohol Syndrome ), jest zespołem chorobowym powstającym w wyniku teratogennego działania alkoholu etylowego na rozwijający się płód.W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD – 10 oznaczony symbolem Q.86.0. Nieznana jest wysokość dawki spożywanego przez ciężarną alkoholu, która byłaby bezpieczna dla rozwijającego się dziecka. Konieczne jest zatem zalecanie zachowywania przez kobiety ciężarne – zupełnej abstynencji od wszelkich napojów alkoholowych . Kategorią szerszą , obejmującą także mniej nasilone zaburzenia i trudności jest Spektrum Poalkoholowych Zaburzeń Płodu – FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder ).

2. Skutki narażenia płodu na działanie alkoholu zależą od następujących czynników:

wielkości dawki alkoholu spożywanego przez ciężarną
częstotliwości picia
okresu ciąży, w którym kobieta pije alkohol
czynników genetycznych – podwyższonej tolerancji na alkohol wieku i stanu zdrowia matki innych uzależnień i nawyków (palenie papierosów, przyjmowanie środków psychoaktywnych, leków)
stylu życia matki (pozostawanie w stresie, błędy dietetyczne, niedożywienie)

3. Kobiety ciężarne, a alkohol – dane z badań:

około 22 – 30% ciężarnych pije alkohol w ciąży (badania ankietowe)
na postawione wprost pytanie – ,, Czy pani pije w ciąży?” – 100% zaprzecza warto pytać o sposób i styl picia przed ciążą, lub w czasie gdy kobieta nie wiedziała, że jest w ciąży
85% kobiet wie, ze picie w ciąży może przynieść szkody dziecku
0,5% kobiet w ciąży pije alkohol codziennie (uzależnione)
4 – 7% kobiet w ciąży pije alkohol dwa – trzy razy w tygodniu
5% kobiet w ciąży pije alkohol kilka razy w miesiącu
10% kobiet w ciąży pije alkohol kilka razy w czasie jej trwania
około 70% kobiet przestaje pić od chwili, gdy dowiedzą się, że są w ciąży
2 – 5 % ciężarnych wskazuje, że inni zachęcali je do picia alkoholu (piwa i wina ) byli to: znajomi, rodzina, lekarze

4. Najczęstsze mity pokutujące także współcześnie to stwierdzenia:

łożysko chroni dziecko przed szkodliwym działaniem alkoholu
picie czerwonego wina ,, poprawia hemoglobinę”
picie piwa wzmaga laktację
picie alkoholu redukuje stres kobiety ciężarnej

5. Zaburzenia stanu zdrowia dziecka wynikające z działania etanolu:

poronienie samoistne – alkohol działa wczesnoporonnie
wady rozwojowe układu nerwowego, krwionośnego, kostnego, nieprawidłowości w budowie ciała i dysmorfie
przedwczesne urodzenie niezdolnego lub niedojrzałego do samodzielnego życia dziecka
mała waga urodzeniowa, niskorosłość trwająca całe życie, małogłowie
wady licznych układów i narządów (wady serca i naczyń krwionośnych, wady budowy układu moczowego, kostno-stawowego, zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego
uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego:

braki anatomiczne (ciało modzelowate, móżdżek, hipokamp)
małogłowie – mózg mniejszy, kora mózgowa słabo pofałdowana
nasilenie obumierania komórek nerwowych (apoptoza)
opóźnione procesy mielinizacji struktur układu nerwowego
utrudniona migracja neuronów
zaburzenie przyjmowania bodźców w środowisku śródmacicznym (czuciowych, równoważnych, słuchowych)

6. Zasadnicze trudności edukacyjne wynikające z uszkodzenia o.u.n.

Mimo stosunkowo często prawidłowego poziomu rozwoju umysłowego – wyrażonego ilorazem inteligencji – dzieci te prezentują zachowania społeczne odpowiadające osobom z deficytami w tym zakresie. Słabo rozumieją kontekst sytuacyjny, nie odczytują intencji, nie rozumieją aluzji, metafor, nie umieją wnioskować przez analogię albo czynią to sztywno i nieadekwatnie. Dodatkowo towarzyszą im następujące ograniczenia:

zaburzenia zapamiętywania (uszkodzenie hipokampa)
zaburzenia orientacji przestrzennej – (braki integracji sensomotorycznej w wyniku zakłóconego sposobu odbierania bodźców)
zaburzenia rytmów biologicznych ( sen – aktywność, problemy w poczuciu czasu, skutków działań, planowania, organizowania ,,stanowiska pracy”
problemy w zakresie widzenia – szczególnie peryferyjnego, słaba uwaga wzrokowa, trudności z wybieraniem obiektów zależnie od ich rangi
zaburzenia w zakresie słyszenia – nadwrażliwość lub niedowrażliwość
zaburzenia czucia głębokiego, dotyku, temperatury i bólu wpływają na niepełną ,,świadomość” położenia ciała, sprawność grafomotoryczną, utrudniają samoobsługę
dobry rozwój mowy, obszerność i ,, kwiecistość” wypowiedzi – maskują braki w zakresie rozumienia mowy innych i w zakresie rozumienia czytanego tekstu, stąd też dzieci te spostrzegane są jako ,,zdolne lenie”
nieumiejętność rozpoznawania uczuć u siebie i innych (brak empatii), trudności w rozumieniu metafor, alegorii, intencji powodują problemy w funkcjonowaniu tak w klasie jak i grupie towarzyskiej
nieuwzględnianie specyfiki zaburzeń prowadzi do stawiania wymagań powyżej możliwości ucznia, skutkując licznymi objawami wtórnymi (obniżanie się samooceny, poczucie izolacji, utrata motywacji do nauki, zaburzenia zachowania – agresywne, autoagresywne, błaznowanie itd.)

7. Problemy wychowawcze wynikają z :

zaburzeń zachowania będących skutkiem uszkodzenia mózgu
ograniczeń w zapamiętywaniu poleceń, instrukcji, norm i zasad
przeżycia odrzucenia przez rodziców biologicznych – wychowywania się w rodzinach zastępczych, adopcyjnych, czy instytucjach opiekuńczych
błędów postępowania nauczycieli, rodziców i opiekunów, którzy nie uwzględniają konieczności dostosowania sposobu wywierania wpływu do specyficznych ograniczeń i trudności dziecka

8. Problemy prawne i resocjalizacyjne związane są w szczególności z:

opóźnionym dojrzewaniem społecznym (wiek społeczny określa się na połowę wieku metrykalnego)
chwiejnością emocjonalną i zaburzeniami nastroju
zaburzenia zachowania – niepokój, pobudzenie psychoruchowe słabe poczucie granic i norm społecznych powoduje, że:

osoby te częściej stają się sprawcami lub ofiarami działań zabronionych prawem – ulegają wpływom tak pozytywnym jak i negatywnym
bezkrytycznie ufają innym
mimo znajomości norm nie potrafią z nich korzystać, „zapominają o nich”
słabo uczą się na „błędach”, nie potrafią przewidywać skutków podejmowanych działań tak bezpośrednich jak i odległych
mają niską samoocenę, poczucie osamotnienia

9. Zasadnicze strategie postępowania opiekunów muszą uwzględniać następujące warunki :

konkret i prostotę przekazywanych poleceń, informacji
wielokrotne powtarzanie sytuacji ,,uczących”
stałość planu działań każdego dnia, planu tygodnia
podkreślanie, przypominanie, przestrzeganie zasad
życzliwy nadzór i ciągłe czuwanie nad jego działaniami
akceptację ograniczeń w zakresie zaburzeń zmysłów, ograniczonego planowania, w zakresie zachowań impulsywnych, problemów zdrowia

10. Pełnosprawni, poczytalni, samodzielni – czy niepełnosprawni, niepoczytalni i niesamodzielni ?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba objąć edukacją na temat FASD grupy profesjonalistów na co dzień pracujące z tymi osobami. Są to zatem: pracownicy socjalni, personel medyczny, nauczyciele, psychologowie, prokuratorzy i sędziowie, kuratorzy sądowi i społeczni, duszpasterze, doradcy zawodowi , pracodawcy czy rodzice zastępczy. Wszędzie tam – w rodzinie zastępczej, szpitalu, szkole, poradni psychologiczno – pedagogicznej, szpitalu, przychodni , urzędzie ,zakładzie pracy, sądzie, prokuraturze, biurze radcowskim czy komisji d.s. orzekania o stopniu niepełnosprawności należy:

umieć rozpoznawać ten problem
lepiej rozumieć pacjentów, klientów, podejrzanych by skuteczniej udzielać im pomocy
kompetentniej opiniować i orzekać
planować terapię, edukację, doradztwo zawodowe czy resocjalizację
poprzez asystentów rodzinnych wspierać tych dorosłych z FAS, którzy mają trudności w pełnieniu ról rodzinnych i zawodowych ,udzielając im pomocy w zakresie dysponowania budżetem, wychowywania dzieci czy wspomagać doradztwem zatrudnianych

krzysztofliszcz@wp.pl